(हर्मीको शिक्षा डायरी) के सम्भब होला ? कमजोर जगले बलियो घर

-विकास ढकाल

लेख्नु नै छ भने अरुका बारेमा किन लेख्ने । त्यसैले आफ्नै स्कुलहरुका बारेमा केहि लेखौ झै लाग्यो । देखेका र भोगेका कुरा लेख्न मन लाग्छ अझ भनौ न सगसग लाग्छ । जात्ति पल्टिने र साखिल्ले हुने मन हुदा हुदै पनि सकिदो रहेनछ कतिपय अवस्थामा त । केहि वर्ष अघि लेखक खगेन्द्र सङगौलाको एउटा अन्र्तवार्ता पढको थिए जहाँ उनले भनेका थिए कनेर नलेख्नु लेख्ता नढाट्नु । आखिर त्यहि कुरो नै हो सत्य त । ढाटेर लेख्नुको मज्जा लिने सायदै कोहि होला । लेख्नेहरुले त लेख्लान् भजन र किर्तन पनि तर त्यो पढिदिने मान्छे पनि त हुनु पर्यो नि । अनि आत्म सन्तिुष्टिको पाटो आफ्नै ठाउमा छ । लेख्नको लागी मात्र लेखिदिने पढ्नको लागी पढिदिने र दिनहरु निखि्रसके सायद अबलाई ।

हो हाम्रा गामका सामुदायिक स्कूलहरुमा विद्यार्थी घट्दैछन् । यो क्रम घट्नुको सट्टा झन् झन् बढ्दो पो छ । खास गरि रेमिटेन्सले उकासिएको हाम्रो ग्रामिण अर्थतन्त्र र शहर प्रतिको बढ्दो आकर्षणले गर्दा गाममा प्राय मान्छे बस्न खोज्दैनन् हिजोआज । गाममा बस्ने र त्यहिका सामुदायिक विद्यालयहरुका नानीहरु पढाउनेहरुलाई त मान्छ नै गन्दैन हाम्रो समाज । हेर्नुस् त समयले मान्छेलाई कस्तो बनाइ दियो । हाम्रा समाजिक मूल्य र मान्यताहरु कस्तरी भत्कदै गए । त्यसैले आफ्ना लालाबाला लाई पनि आफू सँगै च्यापी हिड्छन् सबै सबै सके शहर नत्र भए पनि शहर उन्मुख ठाउँहरु तीर । नेपालका अन्य गाउँहरुको भन्दा केहि फरक छैन हर्मीको माहौल पनि अन्य मानेमा जस्तै यो मानेमा पनि ।

विद्यार्थी सख्या ओरालो लागे पनि हर्मीका केहि सामुदायिक विद्यालयहरुको स्तर भने उकालो लाग्ने क्रममा छ । तर केहि भने अझै जहाँको त्यहि नै छन् । तीनको विगत सँग तीनलाई नै तुलना गर्दा खेरि निस्कने निष्कर्ष त्यहि नै हो ।

जग बलियो नभइ घर बलियो हुन्न भन्ने कुरो थाहा नभएको हो कि थाहा भएर पनि नभएझै गरेका हुन् यहाँका स्कुलहरुले त्यो कुराको भेउ पाउन साहै गाह्रो भयो मलाई चै । तपाइलाई कस्तो लाग्छ मलाई चै ठाक्कै दाँतमा ढुङ्गा लागे झै लागेको कुरै यहि हो । आखिर तीनले त्यो कुरो बुझेको भए त किन पढाइको स्तर ध्वस्त त नभनि हालौ ध्वस्त ध्वस्तै हुन्थ्यो होला र बच्चाको त स्तर भएन भएन दुई ठूला माउ भनाउदा पनि के भाका होलान् खै मैले माउ भनेको चाहि निवारे र नवलपुर दुबै स्कुल है । बच्चा चाँहि अरु सप्पै प्राविहरु ।

बच्चालाई एकै छिन छाडेर माउका कुरा पहिले गरम् । यी बिचका केहि समानता र केहि असमानता कुरा गरम् । अनि केहि प्रगति र केहि विकृतिका कुरा । नवलपुर चार वर्ष अघि नै उच्च मावि बनेको हो भने चम्पावतीले चाहि आगामी शैक्षिक सत्र देखि उच्च मावि संचालन गर्न उच्च माध्यमिक शिक्षा परिषद्मा निवेदन हालेको छ । चम्पावतीले गत वर्ष आफ्नो स्वर्ण उत्साब मनायो भने नवलपुर आगामी वर्ष स्वर्ण उत्सब मनाउने तरखरमा छ ।

दाताहरुको सहयोगले चम्पावतीको बाहिरी मुहारमा भने निकै चमक आउन थालेको छ बिगत चार वर्ष यता । जहाँ यो बिचमा दुई नयाँ विद्यालय भवन बने पुराना भवनहरुमा पनि सिमेन्ट प्लास्टर र रङ रोगन भयो । खाने पानीका धारा विद्यालय र यसका वरी परि पनि बने । पढाइ चै अघि भने नि जग भन्दा पनि घर बलियो बनाउन खोजिन्छ यहाँ । प्राथमिक तहमा खासै चाख दिएर सृजनात्मक हिसाबले पाढाइन्न नानीहरुलाई । जस्तो शहरका नीजि स्कुलको रोग छ त्यस्तै रोग गाउँमा पनि भित्रिएको अनुभूति गर्न टाडा धाउनु परेन अबलाई । स्कुलका केहि शिक्षकहरु त् त्यस्तै भए भए तर त्यो भन्दा यहाँका अभिभावकहरु पनि धेरै विन्दास खाले छन् । नानीहरुहरु दिनदिनै स्कूल गएकै छन् पढकै छन् भन्ने भ्रम छ उनीहरुलाई । घरमा उचित पनि शैक्षिक वातावरण र निगरानी नपुग्दा नानीहरु गाइड बिहिन पर्यटक जस्ता बनेका छन् । जसलाई कहाँ जाने कता जाने केहि पत्तै हुदैन । घर र विद्याल दुबै ठाउँमा राम्रो वातावरण मिले न हो आखिर तीनले प्रगति गर्न सक्ने । दुबै तिर तीनलाई केयर नपग्दा ती अजकल्टा र कटमेरा बन्ने सभ्वाना प्रचुर रहन्छ ।

ग्रामीण भेगका अन्य विद्यालयको जस्तै विद्यार्थी अनुपातमा शिक्षक दरबन्दि छैन चम्पावतीमा पनि धेरै शिक्षकहरुलाई नीजि स्रोतमा पाल्नु परेको छ विद्यालयले आफैले स्रोत जुटाएर । यति हुदा हुदै पनि विद्यालय सुचारु रुपले नै अगाडी बढेको छ । अभावको भूमरीमा तड्पिएर अगाडी बढ्नुको पिडा द्रष्टालाई भन्दा ज्यादा भोक्तालाई नै थाहा होला यो मानेमा हामी बल बहादुर सरले धेरै गर्नु भएको छ भनेर भन्न सक्छौ । तर एक हातले मात्र ताली कहाँ बज्छ र एउटा हेडमास्टरले चाहदैमा सबै कुरा हुदैन पनि तर धेरै मानेमा हुन्छ पनि । के के हुन्छ र के के हुदैन भन्ने कुरा गर्न तिर र त्यसको लिस्ट तयार पार्न तिर त नलागम् अहिलेलाई तर लिक छाडेर कुदेको रेल नै त भएको छैन अहिले सम्म चम्पावतीको यात्रा जसोतसो गरेरै भए पनि । शुरु देखि भन्दै आएको छु नि अरे गुरु देब जग राम्रो बनाए घर आफै राम्रो हुन्छ । त्यसैले नानीहरुलाई आठ कक्षा पास गरे पछि मात्र रटाउने र पढाइमा खटाउने काम बन्द गर्नु पर्यो अबलाई एसएलसिको रिजल्टले मात्र विद्यार्थीको क्षमता र हैसियत प्रमाणित गर्ने दिन गए । नानीहरुले मुख्य कुरा सिक्ने जान्ने भनेको नै तल्लो तहमै हो तीनले आफ्नो दिमाग कल्पनामा डुबाउने र सृजनात्मक डुङ्गा खियाउने उमेर नै त्यहि हो । अलिकति विद्यार्थीहरुलाई सृजनात्मक किसिमले पढाउन थाल्नुस् र केहि केहि गुरु बा आमाले आफ्नो पुरातन पढाउने पारामा परिर्वत ल्याउनुस् त म ठोकुवा गर्छु केहि वर्ष भित्र परिणाम अर्के आउँछ । परिणाम वार्षिक परिक्षाले मात्र मापन हुदैन । अन्य धेरै विधि र तरिकाहरु छन् जाँचिने । हो पढाउने काम तपाइहरुको जागिर हो तर पनि कहिले काहि आफ्नो पेशा प्रति पनि उत्तरदायि हुने की आफ्नो पेशागत र सामाजिक उत्तरदायित्व आफैले अनुभूत नगरे सम्म परिवर्तन गर्न र गराउन गह्रो पर्छ । घडिको बाहिरि बनावट र रुप भन्दा पनि त्यसले दिने समय महत्व पूर्ण हुन्छ नरिवलको बाहिरी जट्टा होइन भित्रि गुदि मिठो हुन्छ । यो कुरा सबैले बुझिदिए सुनमा सुगन्ध हुने थियो की । अहिले लाई चम्पावतीको बखान यत्ति गरौ क्सारे मौका मिले छ भने र आवश्यक परेछ भने अझै गहिराइमा पुगौला तर अहिलेलाई भने यत्ति नै गरौ ।

निवारेबाट अब उक्लिउ पामको डाडो अर्थात नवलपुर तिर । मैले चम्पावतीलाई नियालेको र बुझेको केहि वर्षमा मात्र भएको छ मैले जे देखे जत्ति देखे त्यो कुरा सेयर गरे तपाईहरु सँग । मैले नजानेका र नबुझेका अन्य कुराहरु छन् भने तपाईहरु हामी बिचसेयर गर्न नहिच्किचाउ है । चम्पावतीलाई भर्खर भर्खर चिन्न सुरु गरिहाले पनि नवलपुरलाई जान्ने अवसर भने बालापन देखि नै पाएको हु मैले । राजनीति गर्नेहरु जहाँ पनि हुन्छन् हाम्रो देशमा अनि फेरि जे मा पनि राजनीति हुने गर्छ । ती सल्बलाउँछन् पनि कारण सहित र कारण बिना पनि राजनीति गर्न त_िम्सन्छन् कतिपय अवस्थामा । झन् स्कुल जस्तो सामुदायिक संस्थामा त तिनको आँखा नपर्ने कुरै भएन । नवलपुरमा पनि राजनीति धेरै हुन्थ्यो हुदैछ र हुनेछ अझ बढि यस्तै गतिमा अगाडि बढिरहने हो भने अझै पनि । त्यहाँको राजनीतिको कहिले भोक्ता र कहिले द्रष्टा भएको छु म पनि लगभग २ दशक अघि देखि निरन्तर । मैले पनि कक्षा पाँच पास गरेको स्कुल हो नवलपुर । त्यो ताका देशमा माओवादि विद्रोह भर्खर भर्खर शुरु हुन लागको थियो । हाम्रो गाममा र स्कुल दुबैमा काङग्रेस र कम्युनिष्ट पार्टिका समर्थकहरु बिच सधै नै झगडा परिरहन्थ्यो । गाममा भन्दा स्कुलमा अझ् बढि । शिक्षक विद्यार्थी र अभिभावक कोहि भन्दा कोहि कम थिएनन् । सबै सबै राजनितिमै रमाउँथे त्यो ताका । शिक्षक नियुक्ति सरुवा लगायतका अनेकौ कुरामा राजनीति जोडिएर आउथ्यो । स्कुलमा हुने झैझगडा हानाहान लुछालुछ र तछाड मछाडको सिकार चै हामी साना साना नानीहरु भनिन्छ नि साँडेको जुदाइ बाच्छाको मिचाई हो ठक्कै त्यस्तै थिए ती दिनहरु । स्कुल समयमा कम्पाउन्ड भित्रै वादविवाद बढ्दै जाँदा हामीहरु की त हातमा किताब कापि च्यापेर घर तिर कुलेलाम ठोक्थ्यौ डरले जिउ थरथर कमाउदै कि त भने हत्त न पत्त स्कुल माथिको डिस्कोमा गएर टुलुटलु हेरि बस्थ्यौ ती दृष्यहरु । त्यो बेला बाहिरी राजनीति हुन्थ्यो भने अहिले भित्रि राजनिति मौलाएको छ स्कूलहरुमा । हिजो आज सामुदायिक विद्यालयका बार्षिक उत्सब र अन्य कार्यक्रमहरु पनि कुनै राजनीतिक पार्टिको आम सभा जस्ता लाग्छन् र त्यहाँ शैक्षिक भन्दा पनि धेरै धेरै राजनैतिक दर्शन र वाणिहरु सुन्न पाइन्छ ।

त्यो हामीले भोगेको नवलपुर र अहिलेको नवलपुरमा धेरै अन्तर छ । जो तुलनै गर्न मिल्दैन र सकिदैन पनि । हामीले बेन्चमा बसेर पढ्न पाएको भनेको कक्षा चार र पाँच पढ्दा ताका मात्रै हो त्यो भन्दा अघिल्ला कक्षामा भने काठको ठेउको र मुढो जिन्दावाद । तीन कक्षाको अन्तिम परिक्षा सकिदा विद्यार्थीहरुमा एउटा छुट्टै उत्साह हुन्थ्यो अब अर्को कक्षामा त बेन्चमा बस्न पाइन्छ भन्ने लागेर । पाँच पास भए पछि भने म शहर तिर भासिए तर कहिले काहि जाँदा देखे अनुसार र त्यहि स्कूलमा पछि सम्म पढेका साथिहरुको भनाइ सापटि लिदा पनि त्यो अवस्थामा परिवर्तन आउन निकै वर्ष लाग्यो ।अहिले नवलपुरमा हामीहरुले टाढा टाढाबाट माटो कमेरो बोकि ल्याइ लिपेका भित्ताहरु त छैनन् भत्किसके सायद तर पनि स्मृतिको रिलमा ती दृष्यहरु घुमिरहन्छन् । र मनलाई त्यसै त्यसै नोष्टालजिक बनाइ दिन्छन् र पुयाइदिन्छन् ती स्वर्णिम दिनहरुमा । अहिलेको कुरा गर्दै थिए कता कता विगतमा पो बहकिन पुगेछु म त ।

एउटा पिडादायि कालखण्ड पार गरेर आएको नवलपुरले केहि वर्ष यता भने निकै गतिला दाताहरु भेटेको छ आफ्नो हार्डवेयर संरचना डेभलप गर्न । तर सफ्टवेयर भने अरुले फेरेर फेरिने चिज अवस्य नै होइन । जो आफैले फेर्नु पर्ने चिज हो र सजिलै सकिने चिज हो त्यसमा कमैको मात्र ध्यान छ । खालि भवन दाता र सहयोग भन्दैमा आफ्नो धोति फुस्केको पत्तै छैन हाम्रा मान्छेहरुलाई । कहिले काहि त आफैलाई पनि त हेरे हुने हो नि आफ्नै आँखाले सधै मुख मात्रै ताकेर त पुग्दैन नि हौ । अलिकति रचनात्मक र सृजनात्मक हिसाबले सोच्नु पर्ने बेला आइसकेको छ । तर आफैले आफैलाई आफ्नो आँखाले हेर्ने भन्दा आश्चार्य लाग्न सक्ला धेरैलाई तर यो सम्भब पनि छ धेरै हद सम्म र सम्भव छैन पनि ।

अघि नै भने नि हार्डवेयर त फेरिएको छ र त्यो फेरिनु पर्ने नै थियो र अझै पनि छ ।परिवर्तन सबै पक्षको हुनु पर्छ केहि पक्षको मात्र परिवर्तनले उपलब्धि हासिल गर्छु भन्नु मूर्खता हुन जान्छ । तर एउटा स्कुलको लागी आर्डवेयर नै सबै थोक चाहि हुदै होइन । हार्डवेयर फेरिए पनि कतिपय अपरेटिङ सिस्टम र सफ्टवेयर उहि नभए पनि उस्तै अझ कतिपय त दुरुस्तै र फोटो कपि नै छन् । पुस्तान्तरको कत्ति पनि मतलबै नराखि हस्तान्तरित हुदा ती मक्किएका शैलि र आनीबानीहरु हाँसो पनि लागेर आउँछ कहिले काहि त सफ्टवेयर र अपरेटिङ सिस्टममा जुन गतिमा परिवर्तन हुनु पर्ने हो त्यो नभएको कुरालाई सबैले आत्साथ गर्ने पर्छ । र नगर्नेहरुलाई समयले छलेर जान्छ । तर यसो भन्दैमा प्रयासहरु भएका छैनन् र सरोकारवालहरु कानमा तेल हालेर बसेका छन् भनेर चाहि बुझ्नु हुन्न हामीहरुले । काम त भएको छ तर यो भन्दा धेरै हुन सक्थ्यो र गर्न सकिन्थ्यो तर त्यसो हुन सकेन भन्ने कुरामा मात्र सबैको फरक मत हो ।

खास गरि २०६३ साल यता नवलपुरले आफ्नो मुहार फेर्न थालेको हो जुन क्रम निरन्तर जारि छ अहिले सम्मै पनि । नवलपुरमा दुई नयाँ भवनहरु बनेका छन् चिटिक्क परेका । अब फेरि अर्को भवन पनि बन्दै छ त्यहि ठाउँमा जसका लागी सरकारले १० लाख रुपैयाँ बजेट छुट्टाएको छ यसै वर्ष । पहिलेका भवनहरु रहेको ठाउँ भन्दा केहि तल पट्टि । बनेका हुन् यी नयाँ संरचानहरु । जहाँ हाल बिहान प्लस टुको पढाइ हुन्छ । पुराना भवनहरु रहेको ठाउँमा चै दश कक्षा सम्मको कक्षा संचालन हुन्छ । नवलपुरमा शिक्षा बाणिज्य शास्त्र र मानविकिको पढाइ हुन्छ । यस वर्षबाट नवलपुरमा मानविकि अन्र्तगत पत्रकारिता तथा आम संचार विषयको पढाई शुरु गरिएको छ सामुदायिक रेडियो हर्मी सँगको सहकार्यमा । शिक्षामा चाहि ऐच्छिक विज्ञान थप गरिएको छ ।
हर्मी आसपासका अन्य गाविसका उच्च माविको तुलनामा नलपुरमा विद्यार्थी सख्या धेरै छ । सायद यो क्षेत्रकै पुरानो प्लसटु भएर पनि होला । अन्त भन्दा यहाँ विद्यार्थी धेरै भएका । अनि पढाइ पनि ठिकठिकै भएर होला । तर यो सख्या कायम राखि राख्न अवश्य नै गुणस्तरको टेकोले टेवा दिनुको अर्को विकल्प छैन ।

उच्च मावि र मावि तहको पठन पाठनमा सन्तुष्ट हुने बाटाहरु धेरै छन् नवलपुरमा तर पनि तल्लो तहको पढाइ त धेरै हद सम्म ध्वस्त नै छ । यहाँ प्रावि तहमा पढाउने केहि मास्टर सापहरु अलिक विन्दास खाले छन् । एउटा बोरामा एउटा आलु कुहिदैमा सबै आलु कुहिन्छन् भन्ने पनि त हुन्न नि । त्यस्तै यहाँका सबै आलु कुहिएका छैनन् तर केहि केहि गाउने गरि नै कुहिएका छन् । जमाना फेरिएको छ अहिले तल्लो तहका केहि मास्टर छाडा छन् भने माथिल्लो तह अधिकाशं विद्यार्थी । विद्यालयको समग्र शैक्षिक स्तर उकासिदै गए पनि अनुसासनको स्तर भने टिठ लाग्दो नै छ । हर्मीका दुई माउ विद्यालयमा त प्रविधिको विकासले चमत्कारै गरेको छ गर्न नि । एउटा नमिठो विकृतिको साधन बन्दै छ मोबाइल फोन स्कूलहरुमा । ती स्कूलहरुमा हुने नमिठो विकृति र विसंगतिको साक्षि अरु कोहि खोज्न जानै पर्दैन म नै कतिपय घटनाहरुको प्रत्यक्षदर्षि हुँ अझ् भनौ साक्षि नै । कक्षा कोठामा एउटा शिक्षकले पढाइ रहदा पछाडि बस्ने विद्यार्थीले मिसकल मार्दा सम्म पनि शिक्षक र विद्यालय प्रसासन मौन बस्छ भने विद्यार्थीले उम्नाचो किन लगाउँदैन त अनि किन तीनको टाउकोमा गिर खेल्दैनन् त कुरकुरे बैसले उन्मत्त केटा केटिहरु । यो नियतिले कस्तो भविष्यको संकेत गर्ला पक्कै पनि सोचनिय छ कुरो । पहिले पहिले शिक्षक देखि विद्यार्थी डराउने अवस्था थियो तर अहिले भने विद्यार्थी देखि शिक्षक पो डराउने गरेका भेटिए । भन्दा र सुन्दा पनि लाज लागेर आउँछ तर के गर्नु गुम्स्याएर राख्न नसकिने त मोबाइलको फोन प्रयोगको मानेमा शिक्षक शिक्षिका पनि छाडा नै छन् । कक्षामा पढाइहरेको बेला फोन आएमा एक छिन बाहिर गएर गफिन तीलाई कत्ति पनि लाज लाग्दैन । तपाइलाई के लाग्छ स्कूलहरु औपचारिक शिक्षाका पाठशाला मात्र हुन् र मलाई त अनौपचारिक व्यवहारिक र नैतिकता सिक्ने पहिलो पाठशाला पनि स्कूलहरु त्यहि नै हुन् जस्तो लाग्छ । यो कुराको ख्याल सबैले गरिदिए अवस्थामा केहि सुधार आउने थियो कि अहिलेलाई आश चै गरौ गर चै नपरम् ।

हर्मीका हरेक सामुदायिक विद्यालयहरुलाई गत वर्ष मात्र समाजसेवि विजय देवकोटाले गोरखा फाउन्डेसन मार्फत कम्प्युटरहरु पठाएका छन् । माविलाई ५-५ वटा र प्राविलाई ३-३ वटाको दरले तर अधिकाशं स्कुलहरुमा ती कम्प्युटरहरु प्रयोगमा आउन सकेका छैनन् । धन्न नवलपुर भने कहिले काहि गोरखा फाउन्डेसनले दिएका ५ र आफूले किनेका अन्य १० गरि लगभग १५ कम्प्युटर मार्फत कम्प्युटर शिक्षा शुरु भएको छ तर गतिलो शिक्षकको अभाबमा कम्प्युटर शिक्षा थेउरीमा मात्र सिमित छ । दुई माउका कुरा पनि अहिलेलाई यहि बिट मारौ ।



यी त थिए माउहरुका कुरा अब लागौ बच्चाका कुरा तिर । अनि कुरो शुरु गरौ शिखर ज्योति अर्थात् शिख्रेबाट । शिख्रे एउटा यस्तो स्कुल बनेको छ जो विगत १ दशक यता स्थिर छ धेरै मानेमा यो न त तल झरेको छ नत माथि नै उक्लन सकेको छ । जस्तो हिजो त्यस्तै आज र यहि ताल हो भने सायद भोलि पनि । दरबन्दि यहाँ पनि पर्याप्त छैन नीजि स्रोतका शिक्षकको भरैमै चलेको यो स्कुलमा धेरै वर्ष पछि यस वर्ष दुई कोठे नयाँ भवन बनिरहेका छन् सरकारी लगानीमा । यो एक दशकमा यसको उपलब्धि भनेकै यहि दुई कोठे भवन बन्न पुग्यो । वरिपरिका अन्य स्कुलको अझै भनौ हर्मीकै अन्य स्कुलको हावाले शिख्रेलाई पनि नछोएको हैन । अरु भन्दा उ पनि के कम घोषणा त गरेको छ अङग्रजी माध्यममा पढाउने भन्ने तर के गर्नु सबै कुरा चाहेर मात्र कहाँ हुन्छन् र कनि कुथि गरेर अङगे्रजीमा पढाउनु भन्दा त नेपालीमै हाकिदाउ पढाए नै राम्रो हुने थियो कि नारायण पाण्डेका कुरा सुन्दा मैले बुझेको कुरो यत्ति हो शिख्रेको बारेमा जो यो स्कुलका प्रअ हुन् ।
केहि वर्ष मैले तयार पारेको शिख्रेको कथा पढ्न यो लिङकमा क्लिक गर्नुस्(http://ourharmi.blogspot.com/2009/03/blog-post_2113.html)



केहि वर्ष अघि मात्रै सरकारी मान्यता प्राप्त मदरसा दारुल हुदा मुस्लिम समुदायका वालबालिकाहरु प्रति लक्षित स्कुल हो । र यो बयापानीको माझ गाउँमा छ जहाँ अधिकाशं मुस्लिम समुदायको बसोबास छ । सरकारी स्वकृति पाएको केहि वर्षमै यसले विस्तारै प्रगतिको बाटो समात्न थालेको छ । सरकारी दरबन्दि खासै नभएको यस मदरसामा नीजि स्रोतमा राखिएका केहि स्थानिय शिक्षक शिक्षिका र सुनसरी तिरबाट ल्याइएका एक जना मौलनाले पढाउने गर्छन् । यो मदरसा गाविसबाट प्राप्त हुने वार्षिक अनुदान र स्थानिय मुस्लिम समुदायको सरसहयोगका भरमा चलिरहेको छ । गत वर्ष यो मदरसामा पनि दुइ कोठे नयाँ भवन बनेको छ । एउटा रोचक कुरा के भने प्राय मुस्लिम बालबालिकाहरु मात्र पढ्ने मदरसामा केहि गैर मुस्लिम बालबालिका पनि पढ्ने गर्छन् ।
केहि वर्ष मैले तयार पारेको मदरसाको कथा पढ्न यो लिङकमा क्लिक गर्नुस् (http://ourharmi.blogspot.com/2009/03/blog-post_2366.html)

विद्यार्थी संख्या स्वात्तै घटे पनि सरस्वति प्रावि तेसे्रमा पढन पाठन भने रोकिएको छैन । गत वर्ष एउटा नयाँ भवन यहाँ पनि बनेको छ दुई कोठे । शैक्षिक स्तर र वातावरण कस्तो होला उहि हो मिलाएर बुझ्नुस् तपाइ नै । न टानाटन विद्यार्थी नत पर्याप्त दरवन्दि धन्न धानिएको छ यसको स्वास ।

लक्ष्मी नारायण प्रावि घिमिरे गाउँ त एक एक दर्जन हाराहारि विद्यार्थीको भरमा मात्र चलेको दुइ वर्ष भैसकेको छ । विगत पाँच वर्ष यता यो एकदम स्कुल एकदमै स्थिर छ नत यहाँ कुनै भौतिक पूर्वाधार विकासको काम भएको छ नत उल्लेखनिय शैक्षिक गतिविधि नै छन् ।

उता सापकोटा गाउँमा रहेको अर्को सरस्वति प्राविले भने केहि प्रगतिको शुरुवात गरेको छ आफ्नै पहलमा । विगतमा द्धन्दको मारमा परेर कहिले चौतारो त कहिले दोबाटोमा संचालन भएको स्कुल अहिले आफ्नै भवनमा फर्कन पाएको छ । थप दुई भवन बनाएर जहाँ एक एक कोठा छन् । स्कुल पनि मज्जैले सिङगारिएको छ । गत वर्ष संचालक समिति र कार्यरत शिक्षक शिक्षिका बिच बढेको विवाद उत्कर्षमा पुगेर संकटमा परेको शैक्षिक गतिविधि अहिले निकै सुधि्रएको छ । सबै पुराना शिक्षक शिक्षिकाको अन्यत्र सरुवा गरिए पश्चात । यहाँ हुने पढाइलाई चाहि त्यति साह्रो खोट नै लगाइ हाल्नु पर्ने खासै धेरै ठाउँहरु छैनन् । जबकि लक्ष्मि नारायण र अर्को सरस्वतिमा लगाउने प्रसस्त ठाउँहरु छन् ।

अब बाँकि रह्रयो विज्ञान प्रावि भन्ज्याङको मात्र कुरो । हर्मीका अन्य प्राविहरुको तुलनामा पछिल्ला वर्षहरुमा सबै भन्दा धेरै प्रगति गर्ने स्कुल यहि नै हो । पहिले रहेको ठाउँबाट नयाँ ठाउँमा सरेर एक वर्ष दुखजिलो काटेर अहिले विद्यालय चार कोठे सुविधा सम्पन्न भवन बनाउन सफल भएको छ । त्यसका साथै पानीको राम्रो व्यवस्था सहितको आधुनिक शौचालय खानेपानी र बच्चाहरुलाई खेलाउन फलामे पिङ टिप्लेटि लगायतका भौतिक संरचना सम्म जोड्ने हैसियत राख्यो यो स्कुलले । शैक्षिक वातवरण र माहौल पनि ठिकै नै छ यहाँको । विद्यार्थी संख्या पनि अन्य प्राविको जस्तो दयनिय छैन । दुइ जना शैक्षिकको दरवन्दि भएको स्कुल स्थानिय समुदाय सँग सहकार्य गरि स्थानिय साधन स्रोतको परिचालन गरि अन्य चार जना नीजि स्रोतका शिक्षक शिक्षिका पालेर कक्षा पाँच सम्म संचालन भैराखेको छ । विद्यार्थी अनुसासन र सृजनात्मक पठनपाठनको मानेमा चाहि विज्ञान पनि एकै ड्याङको मूला हो ।

प्राथमिक तहमा अङग्रेजी माध्यममा पढाउने हर्मीका सबै स्कुलहरुको निर्णय सहि की गलत त्यो अलगै बहसको विषय हुन सक्ला । अगाडी नै भने झै कनि कुथि पढाउनु भन्दा नेपालीमै पढाको ठिक भन्ने नि होला । कुरो के चाहि सत्य हो भने भाषागत अवरोधले गर्दा नानीहरुको कल्पनाशिलता र सृजनात्मक क्षमतामा भने पक्कै पनि ह्रास आएको छ । हर्मी यो मानेमा आसपासका ठाउँहरु भन्दा भिन्न छ की यहाँ एउटा पनि नीजि स्कुल खुलेका छैनन् । र कसैले अवश्यकता महशुस पनि गरेको छैन अहिले सम्म । त्यो पक्कै पनि सकारात्मक कुरो हो । समुदायको ध्यान बोर्डिङ खोल्ने भन्दा पनि भएका आफ्नै स्कुललाई सुधार्ने तिर छ । त्यसैले पनि अलिले सम्म बोर्डिङ खुल्न पाएको छैन यहाँ । तर कति पय अवस्थामा चाहि चुनौति दिने कोहि नहुँदा ननिस्कदा निकै अल्छि र कामचलाउ पनि बनेका छन् हाम्रा स्कुलहरु । केहि गुरुबा आमा आफ्नो जागिर जोगाउन हाजिर गरे मात्रै पनि पुग्ने ठानिदिन्छन् । अनि अर्को कुरा स्थाइले भन्दा अस्थाइले मेहनत गरेर पढाएको पनि देखिएकै हो । स्थाइहरुको खुबै चरिफरि हुने गर्छ सामुदायिक स्कुलहरुमा । ती ठान्छन् र भन्दै हिड्छन् यसो कुरो परेको बेला मेरो जागिर कसले खान सक्छ । अरु कोहिले तीनको जागिर त खान नसक्ला तर पनि तीनकै नैतिकताले तीनलाई नै खाएको चै पक्कै छ । जागिर जानु मात्रै पनि त सबै थोक होइन नि नैतिकरुपमा जो कोहि पतन हुनु चाँहि सबै थोक गुमाउनु सरह हो चेतना भया ।

कुरो यत्ति मात्रै पनि होइन । जमाना कहाँबाट कहाँ पुगिसक्यो । हामी भने अझै ती पुरातन जमानामै छौ । जमना इलर्निङको छ तर अझै पनि हाम्रा स्कुलहरुमा पुस्तकालय सम्म छैन एक दुइमा छ तर तलिलो छैन । कतिपय गुरुबा आमाको शिक्षण बिधि उहि बिरालो बाँधे जस्तै छ । अनि सबै भन्दा धेरै गाउँले राजनीति स्कुलमा हुन्छ । विद्यार्थीका उस्रिङखलता चरम उत्कर्षमा छन् अनि कसरी पुरा होला खै हाम्रा स्कुल नमूना स्कुल बनेका सपनाहरु ।