महेन्द्रलीला उच्च मा।वि।मा महिला शिक्षा कार्यक्रम

अवधारणा उद्देश्य र कार्यक्रमहरु
जनार्दन ढकाल १। पृष्ठभूिम
हाम्रो समाजमा आधा जनसंख्या महिलाको छ । समाजको रुपान्तरणका लागि महिला शिक्षित हुनु जरुरी छ तर महिलाहरु शिक्षाबाट बाचीत रहेका छन् । महिलाहरुलाई अगाडि ल्याउन शिक्षामा जोडदिनुपर्छ । हाम्रो समाजमा छोरालाई पढाउने छोराको पढाइमा धेरै लगानी गर्ने तर छोरीलाई पढ्नै नपठाउने र पठाए पनि लोकलाजका लागि मात्र पठाउने आम प्रबृति छ । यहि सामाजिक समस्यामा जेलिएर हर्मी आसपासका धेरै महिलाहरुले पढ्ने रहर हुँदा हुँदै आफ्नो पढ्ने चाहनाहरुलाई बिचमै रोकेर विवाह बन्धनमा बाँधिनुपर्ने बाध्यता र विवशता रहेको छ । पढ्दा पढ्दै विवाह भई पराइ घर गएर घर व्यवहारमा जेलिएका बुहारीहरुलाई नयाँ आशा नयाँ उत्साह र नयाँ उमङ्गका साथ गाउँमै खुलेको उच्च मा।वि।मा सहज रुपमा अध्ययनको व्यवस्था मिलाउनु पर्ने आवश्यकता छ । यही आवश्यकतालाई बोध गरी महेन्द्रलीला उच्च मा।वि। हर्मीमा बुहारी र छोरीहरुलाई शिक्षामा उत्प्रेरित गराउन महिला शिक्षा कार्यक्रमको अवधारणा अगाडि सारिएको हो ।

२। परिचय
२०६४ साल श्रावण १२ गते महेन्द्रलीला उच्च मा।वि।मा उच्च माध्यमिक तह १०२ को सुभारम्भ गरियो । सो कार्यक्रममा छात्राहरुका लागि विभिन्न दाताहरुबाट छात्रवृत्ति घोषणा गरियो । पढाइ छुटेका धेरै बुहारीहरुले सहयोग पाएमा पढ्ने इच्छा व्यक्त गरे । भरखरै खुलेको उच्च मा।वि।sा लागि थप विद्यार्थीहरुको क्षेत्रपनि आवश्यक थियो । त्यसैले बुहारीहरुको चासो र मागका सम्बन्धमा छलफल गर्न विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष हरिप्रसाद खनालको संयोजकत्वमा २०६४ भाद्र दोस्रो हप्तामा एक बैठक बस्यो । बैठकमा विद्यालयका प्र।अ। रामप्रसाद अधिकारी उच्च मा।वि।sा शिक्षिका गिरिन्द्र कुमारी भट्ट जनार्दन ढकाल मीना अधिकारी ढकाल लगायत स्थानीय महिला पढ्न इच्छुक बुहारीहरु र अभिभावकहरुको सहभागीता रहेको थियो । बैठकले महिला शिक्षा कार्यक्रम साचालन गरी उच्च मा।वि।मा महिला सहभागिता बढाई समाज रुपान्तरणका लागि महिलाहरुलाई शिक्षित सवल र गतिशिल बनाउन सहयोग पुर् याउने निर्णय गर् यो । साथै बैठकले महिला शिक्षा कार्यक्रमको उद्देश्यहरु तथा तत्कालिन र दीर्घकालिन कार्यक्रमहरु समेत तय गर् यो । यसरी विद्यालय व्यवस्थापन समितिको नेतृत्वमा स्थानीय जनताको सहभागितामा महिला शिक्षा कार्यक्रम शुरु गरियो ।


३। उद्देश्यहरु ः
समाजका उपेक्षित शोषित पिढीत दलित र आर्थिक रुपमा कमजोर महिलाहरुका लागि शिक्षामा पहुँच पुर् याउन सहयोग पुर् याउनु यस कार्यक्रमको प्रमुख उद्देश्य रहेको छ । यस कार्यक्रमका विशेष उद्देश्यहरु निम्नानुसार रहेकाछन् ।
क उच्च मा।वि।मा पढ्न चाहने तर भर्ना हुन नगएका बुहारीहरुलाई पढाइको महत्व बुझाइ भर्ना हुन उत्प्रेरित गराउने ।
ख बुहारीहरु भर्ना हुन चाहेमा उनीहरुले विद्यालयलाई बुझाउनु पर्ने भर्ना शुल्क र मासिक शुल्क मिनाह गराउने ।
ग अन्य जेहेन्दार छात्राहरुलाई सहयोगी तथा शिक्षाप्रेमी दाताहरु खोजेर छात्रवृत्ति प्रदान गर्ने ।
घ विद्यालयमा छात्राहरुको संख्या बृद्धि गर्न प्रोत्साहन तथा छात्रवृत्ति र निःशुल्क कार्यक्रमबारे व्यापक प्रचारप्रसार गर्ने ।
ङ महिला शिक्षा कार्यक्रम साचालन गर्न दीर्घकालिन महिला शिक्षा सहयोग कोष स्थापना गर्न पहल गर्ने ।
च महिला शिक्षाको महत्व दर्शाउने गरी विभिन्न स्मारिका र अन्य प्रकाशनहरु गर्ने ।

४। साचालित कार्यक्रमहरु
क विद्यालयले स्थानीय जनता र विभिन्न संघसंस्थाहरुको सहयोगमा तत्काल महिला शिक्षा कार्यक्रम अन्तरगत बुहारी शिक्षालाई प्रोत्साहन गर्न विवाहित महिलाहरुलाई कक्षा ११ मा भर्ना शुल्क र मासिक शुल्क मिनाह गरी महिलाको शिक्षामा पहुँच बृद्धि कार्यक्रम चलाइरहेको छ । यस कार्यक्रम अन्तरगत २०६४ भाद्र देखि अम्बिका ढकाल पार्वती पोखरेल रमादेवी अधिकारी नारायणी न्यौपाने गोमा पोखरेल इन्द्रा न्यौपाने विमलादेवी सापकोटा आसमाया परियार रन्जिता भुजेल कला पोखरेल सीता न्यौपाने कल्पना ढकाल तारा पोखरेल सम्झना भण्डारी लक्ष्मी लामिछाने कोपिला घिमिरे मायादेवी सापकोटा पार्वती अधिकारी सीता सापकोटा कविता पाण्डे लगायतका बुहारी महिलाहरु भर्ना भई अध्ययन अगाडि बढाएका थिए । तर केही समय पछाडि ६ जना बुहारीहरुले पढाई छोडे ।
ख भर्ना भएका २० बुहारी महिलाहरु मध्ये २०६५ बैशाखमा लिइएको कक्षा ११ को बोर्ड परीक्षामा निम्नानुसार सहभागी भई निम्न बमोजिम नतीजा हालै प्रकाशन भएको छ ।
पार्वती पोखरेल पास
रमादेवी अधिकारी १ विषय लागेको
नारायणी न्यौपाने पास
इन्द्रा न्यौपाने पास
विमलादेवी सापकोटा पास
आसमाया परियार पास
रन्जिता भुजेल१ विषय लागेको
कल्पना ढकाल१ विषय लागेको
तारा पोखरेल पास
सम्झना भण्डारी १ विषय लागेको
लक्ष्मी लामिछाने पास
कला पोखरेल पास
सिता न्यौपाने पास
कोपिला घिमिरे१ विषय दिएकोमा पास
ग महेन्द्रलीला उच्च मा।वि।अन्तरगत माध्यमिक तहमा अध्ययन गर्ने विद्यार्थीहरुमा छात्र र छात्राको संख्या लगभग बराबरनै रहेकोछ । तर उच्च मा।वि। तहमा महिला शिक्षा कार्यक्रम अन्तरगत बुहारीहरुलाई निःशुल्क र जेहेन्दार छात्राहरुलाई छात्रवृत्ति प्राप्त भए पश्चात छात्राहरुको संख्या अत्यधिक रहेको छ ।
२०६५ सालको विद्यार्थी विवरण अनुसार
तहजम्मा विद्यार्थीछात्रछात्रा
मा।वि। तहसम्म ५१५२६५२५०उच्च मा।वि।तह ८९२२६७
जम्मा ६०४ २८७ ३१७
उच्च मा।वि।तहमा निम्न जेहन्दार छात्राहरुले छात्रवृत्ति प्राप्त गरेका छन् ।
१। अनिता राई - कक्षा १२
२। अजीता राई - कक्षा १२
३। दिपेना ढकाल - कक्षा १२
४। माजु घिमिरे - कक्षा ११
केही छात्रवृत्तिको निर्णयहुन बाँकी रहेको छ ।
घ महिला शिक्षा कार्यक्रमबारे स्थानीय क्षेत्रमा व्यापक प्रचारप्रसार गरियो । विद्यालय व्यवस्थापन समिति शिक्षक शिक्षिका र स्थानीय अभिभावकहरुको पहलमा घरघरसम्म पुगी सम्झाइ बुझाइ गर्ने कार्यक्रम भयो । यसबाट हरेक घरमा छलफल र बहस प्रारम्भ भयो । यसपछि धेरैवर्षसम्म पढाइ छुटेका महिलाहरु पनि उत्साहित बनेर भर्ना हुन थाले ।
ङ महिला शिक्षा कार्यक्रम साचालन गर्न ुमहिला शिक्षा सहयोग कोषु स्थापना र संकलन प्रकृया शुरु गरिएकोछ । विभिन्न दाताहरुबाट जेहेन्दार छात्राहरुका लागि छात्रवृत्ति कोष स्थापना भएको छ भने बुहारी शिक्षा कार्यक्रमका लागि आवश्यक स्रोत जुटाउने प्रयास स्वरुप स्मारिका प्रकाशनको काम शुरु गरिएको र स्मारिकामा प्रकाशित विज्ञापन र बिकि्र वितरणबाट रु। १ लाख भन्दा बढी आम्दानी भई महिला शिक्षा सहयोग कोषमा दाखिला हुने आशा गरिएको छ । अब दीर्घकालिन रुपमा कोष संचालनका लागि एक समिति र निर्देशिका विद्यालय व्यवस्थापन समितिले बनाउनुपर्दछ ।
५। महिला कक्षा संचालन प्रकृया
धेरै समय÷वर्ष पढाइ छोडेर अध्ययन शुरु गरेका महिलाहरुका लागि कक्षा ११ मा केही विषयको छुट्टै कक्षाको र थप कक्षाको समेत व्यवस्था गरियो । यसरी विशेष प्रबन्ध पश्चात उनीहरु नियमित कक्षाका विद्यार्थी सरह शैक्षिकस्तर कायम गर्न सफल बने । अनुशासन र नियमितताको लागि महिला विद्यार्थीहरु नमूनानै बने । कक्षा १२ मा भने नियमित विद्यार्थी सरह नै एउटै कक्षामा राखेर अध्ययनको व्यवस्था गरिएको छ ।

६। कार्यक्रमकाबारे प्रतिकृया र प्रभावकारीता
महिला शिक्षा कार्यक्रमबारे छलफल गर्न २०६४ दशैका अबसरमा गाउँ फर्केका बुद्धिजीविहरुसँग विद्यालय व्यवस्थापन समिति र शिक्षक÷शिक्षिकाहरुबाट राय माग्ने कार्यक्रममा मिश्रित प्रतिकृया प्राप्त भयो । केहि विद्धान मित्रहरुले महिला शिक्षा कार्यक्रमबारे हल्का टिप्पणी व्यक्त गर्नु भयो । कतिले पूर्वाग्रहका साथ महिला शिक्षा कार्यक्रमको उद्देश्य माथि प्रश्न पनि उठाउनु भयो । तर अधिकांश बुद्धिजीविहरुको महिला शिक्षा कार्यक्रमप्रति सकारात्मक धारणा पाइयो र सक्दो सहयोगको आश्वासन प्राप्त भयो । महिला शिक्षा कार्यक्रम प्रति असहमत वा गम्भीर नभएकाहरु प्रति बुहारी कक्षाका विद्यार्थीहरुले अभिभावक दिवश समारोहमा महिला शिक्षा र समग्र समाजप्रति संवेदनशील नभएको भनि विरोध प्रकट समेत गरे । यसबाट समेत बुहारीहरुले महिला शिक्षा कार्यक्रमलाई आफ्नै प्यारो कार्यक्रम ठानी पढ्नमा उत्साह देखाइरहेका छन् र सो कार्यक्रमको सहयोगार्थ प्रकाशन हुन लागेको स्मारिकामा आफ्ना भावनाहरु लेख रचना मार्फत पोखेकाछन् ।
यस कार्यक्रमलाई दिगोपन दिन विद्यालयले कोषको स्थापना गर्ने तयारी गरिरहेको छ । विभिन्न संघसंस्थाहरु र सहयोगी दाताहरुको सहयोग विद्यालयको साचालन र स्थानीय जनताहरुको सहभागीतामा ुमहिला शिक्षा सहयोग कोषु स्थापना गरिनुपर्दछ । महिला शिक्षा कार्यक्रमको सामाजिक र आर्थिक प्रभावकारीताको बारेमा नियमित लेखाजोखा हुनुपर्दछ । तात्कालीन र दीर्घकालिन विभिन्न थप कार्यक्रमहरुको निर्माण गरी महिला शिक्षा कार्यक्रमलाई अरु प्रभावकारी बनाउनुपर्दछ ।

७। निश्कर्ष ः
पढ्न चाहना राख्ने महिलाहरुलाई सहयोग पुर् याउने उद्देश्यले शुरु गरिएको यस कार्यक्रम आफ्नो प्रारम्भिक उद्देश्यमा सफल रहेको छ । पढ्दा पढ्दै पढाइ छोडेका धेरै महिलाहरुलाई क्याम्पस पुर् याउन सहयोग पुग्नु र आफ्नो अध्ययन नियमित गरेका अधिकांश महिलाहरु वार्षिक परीक्षामा सफल हुनु समेतले यस कार्यक्रमको औचित्य पुष्टि गरेको छ । अवसर पाएमा महिलाहरुले पनि समाजका निम्ति योगदान पुर् याउन सक्दछन् भन्ने तथ्यलाई बिस्रनुहुँदैन । अब विभिन्न सरकारी तथा गैर सरकारी संघसंस्थासँग समन्वय गरी शिक्षित महिलाहरुलाई स्वरोजगार र रोजगारको अवसरको खोजी गर्नु ढिला भईसकेको छ ।
ििि